Angst en vermijding: het onzichtbare duo dat de terugkeer naar werk vertraagt

De "inadequate vermijdingscyclus" (Becker-Haimes et al., 2022) werkt als volgt: 

• Perceptie van een dreiging: een negatieve prikkel wordt als een potentiële gevaar beoordeeld. 

• Angstreactie: de amygdala wordt snel geactiveerd, binnen slechts 150 tot 300 milliseconden, wat de angst triggert. 

• Vermijding: om angst te stoppen of te voorkomen, vermijden we de situatie die als bedreigend wordt beschouwd. 

• Versterking van de dreiging: door te vermijden, testen we onze overtuigingen over die dreiging niet, waardoor de dreiging in ons hoofd blijft groeien. 

Zoals onze psycholoog benadrukt: "Laten we een voorbeeld nemen: stel dat ik bang ben om in het openbaar te spreken omdat ik bang ben voor de oordelen van anderen over mijn vaardigheden. Hoe meer ik vermijd, hoe minder ik de kans krijg om te controleren of het publiek mij echt zo streng beoordeelt. Uiteindelijk, hoe meer ik bang ben, hoe meer ik vermijd... en hoe meer ik mijn angst versterk." Het probleem is dat vermijding, hoewel het tijdelijk oplucht, het leren belemmert dat de situatie misschien niet zo bedreigend is als we dachten. Zonder confrontatie, geen heroverweging van angstige overtuigingen, en de angst blijft aanhouden. 

Wanneer dit angstmechanisme van toepassing is tijdens een re-integratietraject (na een burn-out bvb), kan het een aanzienlijke blokkering veroorzaken, ook bij een gedeeltelijke werkhervatting. Het redeneren volgt dezelfde logica als bij andere fobieën of angststoornissen: 

• Ik ben bang om terug te gaan werken → Ik vermijd → Ik blijf deze terugkeer als een bedreiging zien. Gevolg: hoe langer de vermijding aanhoudt, hoe sterker de angst om terug te keren naar werk, wat leidt tot gevoelens van twijfel, schuld en een laag gevoel van zelfeffectiviteit. 

In haar praktijk getuigt onze psycholoog: "Ik heb veel patiënten ontmoet die, hoewel ze ‘genezen’ waren van hun mentale ziekte, een grote angst hadden om terug te keren naar werk. De symptomen waren niet echt aanwezig, maar de anticipatie van mogelijk falen of oordeel was zo sterk dat ze de terugkeer liever vermeden." 

Er zijn verschillende soorten dreigingen die kunnen worden gevoeld bij de terugkeer naar werk: 

• Angst om de resterende symptomen of de bijwerkingen van behandelingen niet te beheersen. 

• Bang om niet aan de verwachtingen te voldoen, om geen kwalitatief werk meer te kunnen leveren. 

• De angst voor oordelen van anderen: collega's, managers, klanten/patiënten, familie, enzovoort. 

• Het gevoel niet begrepen of gehoord te worden, het gevoel niet erkend te worden. 

• Angst om gestigmatiseerd of gediscrimineerd te worden, of zelfs slecht behandeld of aan de kant gezet te worden. 

• Angst om terug te vallen in een stressvolle of vijandige omgeving. 

• Angst om in een terugval te geraken en weer ziek te worden. 

Deze dreigingen, of ze nu waargenomen of reëel zijn, voeden de vicieuze cirkel van angst en vermijding, waarbij elke nieuwe angstige gedachte de weigering om de terugkeer naar werk onder ogen te zien, rechtvaardigt. 

Om deze cyclus te doorbreken, is het essentieel te begrijpen dat het moeilijk, zo niet onmogelijk, is om zichzelf te overtuigen in de eerste milliseconden waarin de amygdala de angst triggert. Zoals onze psycholoog opmerkt, duurt het via de cortex (bewust redeneren) langer voordat het op gang komt. 

De eerste stap is dus om de gedachten, emoties en lichamelijke sensaties die met angst gepaard gaan, duidelijk te identificeren. Vervolgens is het belangrijk om zich geleidelijk aan de gevreesde situatie bloot te stellen. Blootstelling is de sleutel om ons brein nieuwe geruststellende informatie te laten integreren: 

• Beoordeel de werkelijkheid van de dreiging: word ik echt zo beoordeeld als ik me voorstel? 

• Ontdek je eigen capaciteiten: ben ik echt niet in staat om correct werk te leveren na een lange afwezigheid? 

• Zie in dat de situatie niet zo erg is als de angst ons doet denken. 

Exposuretherapie is een psychologische begeleiding waarbij de patiënt geleidelijk zijn angsten onder een veilige omgeving confronteert. Het idee is om vermijdingsgedrag te verminderen, zodat het brein opnieuw leert de situatie anders waar te nemen. 

• Geleidelijkheid: we beginnen met gemakkelijkere blootstellingen en verhogen vervolgens geleidelijk de moeilijkheid. 

• Begeleiding en steun: een professional (psycholoog, therapeut) begeleidt de persoon stap voor stap en helpt bij het analyseren van reacties. 

• Cognitieve herstructurering: naarmate de sessies vorderen, verzwakt de perceptie van de dreiging, omdat de concrete ervaring de ergste vooraf verwachte scenario’s niet bevestigt. Toegepast op de terugkeer naar werk, kan exposuretherapie echte of gesimuleerde situaties omvatten, visualisatie-oefeningen en vooral begeleiding om beperkende overtuigingen te doorbreken, angst te overwinnen en het vertrouwen in de eigen vaardigheden terug te vinden. 

Angst en vermijding vormen een krachtig duo wanneer het gaat om de terugkeer naar werk na een lange onderbreking en bvb burnout herstel vertragen. Vermijdingsgedrag lijkt op het eerste gezicht gerechtvaardigd (wie wil nu een situatie vermijden die als bedreigend wordt gezien?), maar het versterkt dit gevoel van gevaar en maakt het hardnekkiger. 

Dankzij de Melimpus-aanpak gebaseerd op cognitieve gedragstherapie, is het mogelijk de vicieuze cirkel te doorbreken. Geleidelijke blootstelling in virtuele realiteit, begeleid door een professional, maakt het mogelijk de angstreactie opnieuw te programmeren en zich ervan bewust te worden dat de waargenomen dreigingen vaak veel indrukwekkender blijken dan ze in werkelijkheid zijn. 
Het voordeel van de Melimpus-oplossing en virtuele realiteit ligt in het feit dat de blootstelling plaatsvindt op een veilige en gecontroleerde locatie: bij de coach of therapeut. Deze aanpak maakt de terugkeer naar werk niet alleen mogelijk, maar transformeert het in een kans om het zelfvertrouwen en geloof in eigen vaardigheden terug te krijgen.